Het Voorspellende Brein: hoe we de wereld vooruitlopen
Ons brein is geen computer die rustig prikkels afwacht en verwerkt. Het is juist een voorspellende machine. Voortdurend maakt het inschattingen over wat er gaat gebeuren – zodat we snel en adequaat kunnen reageren. Dat idee noemen we de Predictive Mind Theory.
Waarom voorspellen zo belangrijk is
Stel je speelt tennis. Als je brein pas zou reageren op het moment dat de bal je racket raakt, ben je altijd te laat. In plaats daarvan voorspelt je brein waar de bal komt en zet je lichaam alvast klaar. Dat doen we de hele dag door – vaak zonder dat we het merken.
Pas als een verwachting níet klopt, merken we het. De bal wordt gemist. Dat heet een voorspellingsfout.
Twee voorbeelden uit mijn eigen leven
- Klikpedalen op de racefiets
Sinds kort heb ik een racefiets met klikpedalen. Mijn brein had nog het oude model van gewone pedalen in gebruik. Het gevolg: een paar valpartijen. Soms stond ik al stil voordat mijn voet los was. Al doende past mijn brein zijn interne model aan en verfijnt het de voorspelling. - De schepwagen die geen auto was
Laatst liep ik naar het dorp. In de verte zag ik iets bij een laadpaal. Mijn brein maakte er een auto van – maar het plaatje klopte niet. Dichterbij zag ik dat het een kleine elektrische schepwagen was. Mijn brein moest het mapje “personenauto” corrigeren.
Dit soort momenten laten zien hoe ons brein werkt: het vult ontbrekende informatie in op basis van eerdere ervaringen en context.
Hoe ons brein met voorspellingsfouten omgaat
Niet elke fout leidt tot bijstelling. Ons brein weegt: is dit belangrijk of niet? Context helpt daarbij. Een radioreclame van Seat maakt dat mooi duidelijk: je hoort zeegeruis en denkt aan vakantie op Ibiza. Totdat blijkt dat het om de Seat Ibiza gaat. Je verwachting klopte niet, en je brein moet bijsturen.
Het voorspellende brein bij autisme
Bij mensen met autisme verloopt dit proces vaak anders. Hun brein past interne modellen soms te specifiek aan. Een voorspellingsfout kan dan leiden tot een model dat zó gedetailleerd is, dat het in nieuwe situaties juist nog vaker misgaat. Het resultaat: nóg meer voorspellingsfouten en daarmee meer stress.
Daar komt bij dat het autistische brein de context minder meeneemt in voorspellingen. Waar de meeste breinen automatisch omgevingsinformatie gebruiken om verwachtingen bij te stellen, gebeurt dat bij autisme minder vanzelf. Daardoor blijft het moeilijker om flexibel te reageren.
Voorbeeld: stel, een leerling loopt zijn klaslokaal binnen. Normaal gesproken staan de tafels in rijtjes, maar vandaag zijn ze verschoven voor een schoolontbijt. Het dagprogramma is ook anders. De meeste leerlingen schakelen snel om door de context (“oh, er is vandaag iets speciaals”). Maar voor een leerling met autisme kan dit veel stress opleveren: het eerdere model klopt niet, de nieuwe situatie voelt chaotisch en de voorspellingsfouten stapelen zich op.
Voorspellen in ons lichaam
Voorspellen doen we ook intern. Dorst is bijvoorbeeld geen directe reactie op uitdroging, maar een voorspelling: als ik nu niet drink, droog ik straks uit.
Bij autisme zien we vaak dat interne signalen minder goed worden opgepikt. Doordat veel energie gaat naar het verwerken van externe prikkels, krijgen signalen van binnen minder aandacht. Dat kan leiden tot verwarring of gemiste signalen.
Hoe we kunnen ondersteunen
Door voorspelbaarheid te bieden, context te verduidelijken en samen lichaamssignalen te duiden, krijgen mensen meer grip. Een hoge hartslag kan angst zijn, maar ook enthousiasme – de context maakt het verschil.
Conclusie
Ons brein leeft van voorspellingen. Soms zitten we ernaast en moeten we bijsturen. Bij autisme is dat proces vaak uitdagender: modellen worden te specifiek, context wordt minder meegewogen en stress neemt sneller toe. Door voorspelbaarheid en duidelijke context te bieden, kunnen we helpen om het brein rustiger te laten voorspellen – en zo meer balans en vertrouwen te creëren.
